İşsizlik oranı mayıs ayında nasıl azaldı? Ya da nedir bu işsizlik?
“…İşsiz sayılmak ise daha çetrefilli bir durumdur; anketin yapıldığı dönem içinde istihdam halinde olmayanlardan son 4 haftada aktif bir şekilde iş arayanlar işsiz sayılır. Aktif bir biçimde iş aramayanlar ise “işgücüne dahil olmayanlar” kategorisinde kaydedilir. Neden böyle bir kriter konulmuştur?”
“…DİSK-AR’ın işsizlik hesaplamaları TÜİK`in hesaplamalarından daha doğru bir bilgi kaynağıdır. DİSK-AR’ın hesaplamalarına göre geniş tanımlı işsiz sayısı 13 milyon 385 bin ve geniş tanımlı işsizlik oranı da yüzde 39`dur.”
Selim Çakmaklı (*)
ABD İşgücü İstatistikleri Bürosu (BLS)`nün 5 Haziran 2020 tarihli basın açıklaması mayıs ayında tarım-dışı istihdamda 2,5 milyonluk bir artış yaşandığını ve dolayısıyla işsizlik oranının yüzde 13,3`e gerilediğini müjdeliyordu.
10 Haziran 2010’da bu sefer Türkiye İstatistik Kurumu (TUİK), Mart 2020 döneminde istihdam edilenlerin sayısının bir önceki yılın mart dönemine göre 1 milyon 662 kişi azalmış olmasına rağmen, işsizlik oranının yüzde 0,9 puanlık bir azalışla yüzde 13,2 seviyesine gerilediğini müjdeledi.
işten geçici olarak çıkarılan işsizler kaydedilmedi
Her şeyden önce korona virüsün veri toplama faaliyetini etkilediğini kabul etmek gerekir. BLS, mayıs ayında hane halkı anketine cevap verme oranının yüzde 67, yani pandemi öncesine göre 15 yüzde puan daha düşük olduğunu belirtiyor. Yani ankete cevap verenlerin sayısı her yüz kişide 82`den 67`e düşmüş. İkinci önemli sorun ankete verilen cevapların sınıflandırılmasıyla ilişkili. BLS`nin basın bültenine göre “istihdam edilmiş ancak diğer nedenlerle işyerinden noksan” olanlar “işten geçici olarak çıkarılan işsiz” olarak kaydedilmiş olsaydı, açıklanan işsizlik oranı yüzde 13,3 değil yüzde 16,3 olacaktı. (1)
Demek ki işsizlik oranı çalışma çağındaki nüfusu nasıl sınıflandırıldığına göre değişebilmektedir.
Nedir bu işsizlik oranı? Nasıl hesaplanır?
Söz konusu sınıflandırma tüm ülkelerde benzer olmak durumunda. Buna göre nüfus içerisinden kurumsal olmayan çalışma çağındaki nüfus belirlenir. Bu kategori içerisine 15 yaş ve daha büyük yaşta olup, yetiştirme yurtları, huzurevi, özel nitelikli hastane, hapishane, kışla vb. yerlerin dışında ikamet eden nüfusu kapsar. Daha sonra kurumsal olmayan çalışma çağındaki nüfus iki alt gruba dağıtılır; işgücü ve işgücüne Dahil Olmayanlar.
İşsizlik oranı işgücü kategorisinde yer alan issizlerin toplam işgücüne (yüzdelik) oranıdır. Herhangi bir işte yarı zamanlı ve/veya tam zamanlı çalışanlar istihdam kategorisinde sınıflandırılırlar. Bunlar arasında bazıları referans haftasında çeşitli nedenlerle işin başında olmasalar dahi işle bağlantıları devam ettiği için istihdam edilmiş kategorisinde yer almaya devam ederler.
İş aramayanlar, işgücüne dahil olmayanlara eklenir
İşsiz sayılmak ise daha çetrefilli bir durumdur; anketin yapıldığı dönem içinde istihdam halinde olmayanlardan son 4 haftada aktif bir şekilde iş arayanlar işsiz sayılır. Aktif bir biçimde iş aramayanlar ise “işgücüne dahil olmayanlar” kategorisinde kaydedilir. Neden böyle bir kriter konulmuştur?
Çalışmak istemeyen kişinin işsiz kabul edilmemesi, iktisat bölümlerinde okutulan Neo-Klasik iktisadin uydurmasıdır. Neo-Klasik iktisatçılara göre “soyut” iktisadi birey çalışmakla boş zaman arasında tercihte bulunabilir.
Dolayısıyla Neo-Klasik iktisat meseleye bir tercih sorunu olarak yaklaşır. Yaşamak için çalışmaktan başka çaresi olmama durumu Neo-Klasik iktisatçıların gözden kaçırdıkları bir durumdur. Resmi işsizlik oranları bu anlayışa uygun biçimde hesaplanır.
U3 işsizlik oranı yüzde 12, U16 işsizlik oranı yüzde 21
BLS anketin yapıldığı referans dönemde herhangi bir işte belirli bir ödeme ya da kar karşılığında çalışmış herkesi istihdam edilmiş sayılır. Haftada 10 saatlik bir yâri zamanlı işte çalışanlarda 40 saatlik tam zamanlı kadrolu bir işte çalışanlarda istihdam edilmiştir.
BLS`nin Neo-Klasik iktisat anlayışına uygun hesapladığı işsizlik oranı resmi işsizlik oranıdır ve U3 olarak adlandırılır. Bunun dışında daha geniş tanımlı işsizlik oranları da hesaplanmaktadır. Örneğin U4, resmi işsiz sayısına çalışmaya hazır ancak “ümidini yitirmiş” işsizleri de ekler. U5`te U4`e “diğer” nedenlerden dolayı iş aramayan ancak çalışmaya hazır olanlar eklenerek işsizlik tanımı genişletilir.
En geniş tanımlı ise işsizlik oranı U6`dir. U6, U5`e ekonomik nedenlerle yâri zamanlı çalışan ama fırsatını bulunca tam zamanlı bir işe geçmeyi isteyenleri ekler. Mayıs ayında U3 resmi işsizlik oranı yüzde 13,3 iken U6 işsizlik oranı yüzde 21,2`dir. (2)
Türkiye’de işsiz sayısı 13 milyon 385 bin, işsizlik oranı yüzde 39
TÜİK verileri kullanılarak U4 ve U5 işsizlik oranlarını hesaplamak mümkündür. Bundan önce yayınlanan işgücü istatistiklerine bir göz atalım. (3)
TÜİK verilerine göre Türkiye’de istihdam oranı Mart 2018`de yüzde 47,1 iken bu oran Mart 2020`de yüzde 42`ye gerilemiştir. İşgücüne katılım oranında 2019`un mart ayına göre yüzde 4,5`lik bir gerileme söz konusudur. İşsizlik oranı 15-24 yaş grubunda yüzde 24,6 iken, işgücüne katılım oranı yüzde 7,2 gerilemiştir. Resmi istatistiklere dayanarak U4 ve U5`in yaklaşık yüzde 16 ve yüzde 22 olduğu hesaplanabilir. Ancak DİSK-AR’ın işsizlik hesaplamaları TÜİK`in hesaplamalarından daha doğru bir bilgi kaynağıdır. DİSK-AR’ın hesaplamalarına göre geniş tanımlı işsiz sayısı 13 milyon 385 bin ve geniş tanımlı işsizlik oranı da yüzde 39`dur. (4)
Korona virüs nedeniyle verilerin toplanmasında bazı sıkıntıların yaşanıyor olması anlaşılabilir bir durumdur ancak kesin olan hem ABD hem Türkiye için görülen işsizliğin öyle hızlıca toparlanmayacağıdır. Bu durumda uygulanabilecek iktisat politikaları nelerdir sorusu önem kazanmaktadır.
(*) Rutgers Üniversitesi Camden Kampüsü İktisat Bolümü Üyesi
- https://www.bls.gov/news.release/empsit.nr0.htm
- https://www.bls.gov/news.release/empsit.t15.htm
- http://www.tuik.gov.tr/PreHaberBultenleri.do?id=33787
- http://disk.org.tr/2020/06/istihdamda-covid19-depremi/